Tìm hiểu về Bồ Đề Tâm

Quý vị tu hành cầu thành Phật nhưng không phát Bồ đề tâm thì không thể đạt Phật vị. Vậy Bồ đề tâm là gì? Tại sao phải phát Bồ đề Tâm và lợi ích của Bồ đề tâm đối với người tu học Phật là gì? Mời quý Phật tử cùng theo chân Buddhist Art tìm hiểu về Bồ đề tâm thông qua bài viết dưới đây.

Bồ đề tâm khai mở

1.Bồ đề tâm là gì?

“Bồ đề” nếu dịch nghĩa ra thì chính là giác. Bồ Đề Tâm được hiểu đơn giản là tâm rộng lớn, tâm bao trùm, dung chứa cũng như thấu triệt mọi sự. Ngoài ra Tâm Bồ Đề còn có nghĩa là tâm giác ngộ. Bồ Đề Tâm chính là nguồn tâm căn bản, giúp Phật tự đi đúng lộ trình và đạt được quả vị Phật. Nếu quý vị tu Phật mà không phát Bồ Đề Tâm thì không thể trở thành Phật. Do đó, Bồ Đề Tâm còn được coi là tinh tủy của Phật pháp.

2.Ý nghĩa của phát Bồ đề tâm

Nếu những người tu Phật không có lòng từ bi ước nguyện bảo vệ chúng sinh khỏi những khổ đau thì Bồ đề tâm không thể nảy sinh trong tâm trí. Nhưng nếu có lòng từ bi lớn lao thì Bồ đề tâm sẽ được phát sinh tự nhiên. Sức mạnh của lòng từ bi ở mỗi con người ra sao sẽ tạo nên sức mạnh của Bồ đề tâm như vậy.

Đại đức Thích Trúc Thái Minh đã từng khẳng định rằng: “Chúng ta tu hành cầu thành Phật đạo mà không phát tâm Bồ đề thì không thể thành Phật đạo được. Cũng giống như muốn nấu cát mà lại thành cơm, không thể có. Phải là nhân của phát Bồ đề tâm, phát Bồ đề nguyện và thực hành Bồ đề hạnh mới có thể thành tựu được Phật quả, đạt được giác ngộ tối thượng. Cho nên tâm Bồ đề là tâm rất quý.”

Hay Đức Đạt Lai Lạt Ma thứ 14 cũng từng nói rằng: “Cái tâm giác ngộ quý báu, ấp ủ nhiều chúng sinh hơn chính mình, là trụ cột của thực hành Bồ tát, con đường của bánh xe pháp vĩ đại. Không có trí huệ nào mạnh hơn Bồ đề tâm, không có trí tuệ nào mạnh mẽ hơn Bồ đề tâm, không có tâm trí nào hân hoan hơn Bồ đề tâm, do đó, nó vô cùng quý giá.”

Trong tất cả những chứng ngộ Pháp thì Bồ đề tâm chính là tối cao. Tâm từ bi này chính là nền tảng và bệ đỡ giúp Phật tử sớm ngày đắc đạo. Phát Bồ đề tâm có ý nghĩa giúp chúng ta hoàn thiện những phẩm chất tốt đẹp của bản thân. Hoàn thành được mong muốn cũng như giải quyết được vấn đề của chính mình. Bên cạnh đó phát Bồ đề tâm còn giúp quý vị giúp đỡ mọi người một cách thích hợp với nhiều lợi ích thực tiễn.

Do đó, quý vị Phật tử khi thực hành phát Bồ đề tâm thì sẽ làm nên nhiều công đức. Các công đức ấy sẽ vượt qua phước báo của thế gian của cõi Trời. Giúp quý Phật tử, người tu hành có được lòng tin kiên cố, không bị lay chuyển. Từ đó sớm đi tới con đường giác ngộ, thành tựu đạo quả.

3.Tại sao phải phát Bồ đề tâm?

3.1.Vì Nhân để thành Phật

Tu đạo Phật chính là tu để thành Phật. Thành Phật để làm gì? Thành Phật để được đầy đủ công đức, được hạnh phúc chân chính, và được giải thoát chính mình. Vì thế gian là đau khổ, chìm trong biển khổ luân hồi sinh lão bệnh tử thì ai cũng mong được giải thoát. Do đó, mục tiêu để thành Phật chính là đạt được sự giải thoát, đạt được hạnh phúc thật sự.

Mà phát Bồ đề tâm chính là phương pháp giúp người tu Phật sớm đạt được Phật vị. Bồ đề tâm chính là tâm căn bản và không thể thiếu, hướng dẫn cũng như chỉ lối cho chúng sinh đi trên lộ trình từ nhân thành Phật Phật. Tu đạo Phật mà không phát Bồ đề tâm thì không thể nào thành Phật được. Có vậy mới nói tâm Bồ đề cực kỳ là quan trọng.

3.2.Làm việc thiện mà không biết phát tâm Bồ đề là hành động theo Ma Vương

Trong các nguyện của Đức A Di Đà, chúng ta thấy được nguyện tiếp độ chúng sinh mà Ngài dạy là phải phát tâm Bồ đề. Trong Hoa Nghiêm Kinh, Đức Phật cũng dạy: “Tâm Bồ đề là chúa tể của tất cả các thiện Pháp. Nếu một người chỉ tu thiện mà không có tâm Bồ đề thì Phật nói người ấy là quân lính của Ma Vương, vẫn làm theo Ma Vương”. Lý do chính là:

• Nếu quý vị không phát Bồ đề tâm thì khi quý vị hành thiện có phước báu, đến được những chỗ cao quý, có phước thì quý vị hưởng phước, thọ hưởng hết phước báu rồi thì chính là bị đọa lạc.
• Khi quý vị hành thiện, tích lũy nhiều phước báu, nếu không biết tu tập tâm Bồ đề thì chúng ta hay chấp trước. Có phước lại bắt người khác phục tùng mình, ỷ vào công lao bản thân mà hành khổ người khác.

Vì lý do đó mà Đức Phật dạy làm việc thiện mà không có Bồ đề tâm thì chính là hành động theo Ma Vương. Quý vị không muốn thành ma thì phải phát tâm Bồ đề.

4.Lợi ích của việc phát tâm Bồ đề

Giảng về ích lợi của phát Tâm Bồ Đề, Thiền sư Vĩnh Minh Diên Thọ có dạy rằng: “Tâm Bồ Đề giống như hạt giống có thể làm tăng trưởng pháp bạch tịnh cho chúng sanh. Tâm Bồ Đề giống như mặt đất có thể giữ gìn tất cả thế gian. Tâm Bồ Đề giống như nước trong vì có thể rửa sạch tất cả nhơ bẩn của phiền não. Tâm Bồ Đề giống như ngọn lửa lớn có thể thiêu đốt tất cả củi kiến chấp.” Lời giảng của Thiền sư Diên Thọ đã cho chúng ta thấy khi đạt được Tâm Bồ Đề rồi, thì hành giả mới thấy rõ được việc Phát Tâm Bồ Đề lợi ích biết dường nào!

Phát tâm Bồ đề giúp mang về nhiều lợi ích trong rất nhiều kiếp về sau. Đến lúc ấy, quý vị sẽ không làm các việc ác, không bị xui khiến cũng như không có nhân duyên làm việc ác ở nhiều kiếp sau. Phát tâm Bồ đề tức là quý vị phát tâm vì lợi ích của chúng sinh. Mà vì lợi ích của chúng sinh nên quý vị không thể làm việc ác.

Vì lẽ đó, khi phát nguyện thực hạnh Tâm bồ đề, quý vị sẽ không phải vướng vào duyên chơi với người ác, làm việc ác. Quý vị sẽ biết làm việc thiện, từ đó mang về những hạnh phúc chân chính. Còn nếu quý vị cũng hành thiện nhưng không cầu Vô thượng Bồ đề thì các việc thiện ấy cũng sẽ tạo cho quý vị nhiều phước báu nhưng theo dòng chảy, quý vị vẫn sẽ kết duyên với người ác, khởi ác ý và làm những việc ác.

5.Cách phát Bồ đề tâm

Phát Bồ đề tâm có thể được tóm tắt trong bốn điều hoằng thệ là:

“Chúng sanh vô biên thề nguyện độ.

Phiền não vô tận thề nguyện dứt.

Pháp môn vô lượng thề nguyện học.

Phật đạo vô thượng thề nguyện thành”.

Thế nhưng không phải chỉ nói suông: "Tôi phát Bồ Đề tâm", là quý vị đã phát tâm. Hay mỗi ngày quý vị đều tuyên đọc bốn điều hoằng thệ thì được gọi là đã phát Bồ Đề tâm. Muốn phát Bồ Đề tâm quý Phật tử cần phải quan sát để phát tâm một cách chân thật. Và sau đó quý vị sẽ hành động đúng theo tâm nguyện ấy trong đời tu của mình.

Phát Bồ đề tâm

Vậy làm thế nào để phát Bồ đề tâm? Có 6 điểm mà quý Phật tử cần lưu ý như sau:

5.1.Giác Ngộ Tâm

Chúng sinh thường chấp sắc rằng thân này là ta. Nhưng thật ra, sắc thân này chỉ là giả dối. Một khi chết đi, nó sẽ về với đất trời, với cát bụi. Nên thân tứ đại không phải là ta. 

Tâm thức cũng vậy. Nó chỉ là thể tổng hợp của cái hiểu cái biết sáu trần là: sắc, thanh, hương, vị, xúc, pháp. Ta không biết thứ gì, học thì sẽ biết, gặp thì sẽ ghi nhớ, không dùng đến thì sẽ lại quên. Cái biết của ta khi có khi không, hình ảnh này biến mất thì hình ảnh khác sẽ hiện lên. Cảnh vật trần gian thay đổi luôn luôn, hư giả không thật, nên chẳng phải là ta. Cổ đức cũng đã bảo: "Thân như bọt tụ, tâm như gió. Huyễn hiện vô căn, không tánh thật."

Giác ngộ thân tâm như huyễn, không chấp trước, dần dần sẽ được đi vào cảnh giới “nhơn không”. Cái tôi của mình không thì người khác cũng không. Do đó không có nhơn tướng. Cái tôi của mình, của người khác không thì cái tôi của vô lượng chúng sanh tất cũng không. Nên không có chúng sanh tướng. Mà cái tôi đã không thì sẽ không có bản ngã bền lâu, không ai chứng đắc, cho đến cảnh chứng thường trụ vĩnh cửu của Niết Bàn cũng không, nên sẽ không có thọ giả tướng.

Mà Nhơn đã không, thì Pháp cũng không. Vì sự cảnh luôn luôn thay đổi sanh diệt, không có tự thể. Cần nên nhận rõ ràng rằng chẳng phải các pháp khi hoại diệt mới thành không, mà bởi vì nó là hư huyễn, nên mới chính là không, cả Nhơn cũng thế. Cho nên cổ đức đã bảo:

"Cần chi đợi hoa rụng. Mới biết sắc là không."

(Hà tu đãi hoa lạc. Nhiên hậu thủy tri không).

Người tu tập khi đã giác ngộ Nhơn và Pháp đều không, thì sẽ giữ được lòng thanh tịnh trong sáng không chấp trước mà niệm Phật. Từ đó dùng lòng giác ngộ như thế mà hành đạo, mới gọi là phát Bồ Đề tâm.

5.2.Bình Đẳng Tâm:

Trong Khế Kinh, đức Phật đã khuyên dạy rằng: "Tất cả chúng sanh đều có Phật tánh, là cha mẹ đời quá khứ và chư Phật đời vị lai."

Chư Phật thấy chúng sanh chính là Phật, nên dùng tâm bình đẳng đại bi mà tế độ. Chúng sanh cũng thấy chư Phật là chúng sanh do đó khởi lòng phiền não phân biệt ghét khinh. Một cái nhìn nhưng khác nhau ở những mê  và ngộ. Đệ tử Phật, đối với chúng sanh phải giữ tâm bình đẳng và tôn trọng. Bởi đó chính là Chư Phật vị lai, đồng một Phật tánh. Nếu quý Phật tử dùng lòng bình đẳng tôn kính tu niệm, quý vị sẽ dứt được nghiệp chướng, tạo nhiều đức lành. Bình đẳng như vậy mới gọi là phát Tâm bồ đề.

5.3.Từ Bi Tâm:

Muốn làm tâm từ bi thêm rộng, quý vị nên từ nỗi khổ của mình, cảm thông cho những nỗi khổ người khác. Tự nhiên sẽ sinh lòng xót thương muốn cứu độ. Niệm từ bi của Bồ đề tâm, để rồi từ đó mà phát sanh.

Đơn giản mà nói, khi thấy những mảnh đời khốn khổ, quý Phật tử động lòng xót thương, muốn cứu độ, niệm từ bi của Bồ Đề tâm chưa phát bỗng tự phát sanh. 

Nói rộng ra, trong Hoa Nghiêm Kinh, ngài Phổ Hiền đã khai thị: "Bồ Tát quán sát chúng sanh không nơi nương tựa mà khởi đại bi. Quán sát chúng sanh tánh chẳng điều thuận mà khởi đại bi, quán sát chúng sanh nghèo khổ không căn lành mà khởi đại bi. Quán sát chúng sanh ngủ say trong đêm dài vô minh mà khởi đại bi. Quán sát chúng sanh làm những điều ác mà khởi đại bi. Quán sát chúng sanh đã bị ràng buộc, lại thích lao mình vào chỗ ràng buộc mà khởi đại bi. Quán sát chúng sanh bị chìm đắm trong biển sanh tử mà khởi đại bi. Quán sát chúng sanh vương mang tật khổ lâu dài mà khởi đại bi. Quán sát chúng sanh không ưa thích pháp lành mà khởi đại bi. Quán sát chúng sanh xa mất Phật pháp mà khởi đại bi...".

Đã phát đại bi tâm tất nhiên phải phát đại Bồ Đề tâm để thề nguyền cứu độ. Lòng đại từ bi và lòng đại Bồ Đề dung hòa với nhau. Do đó, phát từ bi tâm tức là phát Bồ Đề tâm. Dùng lòng đại từ bi như thế mà hành đạo, mới gọi là phát Bồ Đề tâm.

5.4.Hoan Hỷ Tâm:

Khi có xót thương tất phải thể hiện điều ấy qua tâm hoan hỷ. Hoan hỷ ở đây mang nghĩa tùy hỷ và hỷ xả. Tùy hỷ chính là khi thấy trên từ chư Phật, Thánh nhơn, dưới cho đến các loại chúng sanh, khi làm được công đức gì, dù lớn dù nhỏ cũng vui mừng theo. Thấy người khác được phước lợi, hưng thạnh, thành công, an ổn, cũng sanh niệm vui vẻ mừng giùm. Còn hỷ xả chính là dù chúng sanh làm những điều ác, vong ân, khinh hủy, hiểm độc, tổn hại đến người hoặc đến mình, bản thân cũng an nhẫn vui vẻ mà bỏ qua.

Kinh Kim Cang dạy: "Như Lai nói nhẫn nhục Ba La Mật, tức chẳng phải nhẫn nhục Ba La Mật, đó gọi là nhẫn nhục Ba La Mật."

Tùy hỷ tiêu trừ tật nhỏ nhen. Hỷ xả giải trừ được hận thù báo phục. Bởi vì tâm hoan hỷ không ngoài sự giác ngộ mà thể hiện, nên đó chính là Bồ Đề tâm. 

5.5.Sám Nguyện Tâm:

Khi phát Tâm bồ đề cần đem thân nghiệp kính lễ Tam Bảo. Khẩu nghiệp bày tỏ tội lỗi của bản thân và mong muốn được tiêu trừ. Ý nghiệp thành khẩn ăn năn, quyết chí không tái phạm. Đã sám hối thì phải dứt hẳn tâm ác, không cho cái ác tiếp tục nữa. Đi đến chỗ mà tâm và cảnh đều không thì mới gọi là sám hối chân chính. Ngoài ra, còn phải phát nguyện, nguyện hưng long ngôi Tam Bảo, nguyện độ khắp chúng sanh, để có thể chuộc lại lỗi lầm xưa và đền đáp bốn ơn nặng. Bốn ân đó là: ân Tam Bảo, ân cha mẹ sư trưởng, ân thiện hữu tri thức, và ân chúng sanh.

Có tâm sám nguyện như vậy thì tội chướng mới được tiêu trừ, công đức sẽ ngày thêm lớn. Và cuối cùng mới có thể đi đến chỗ phước huệ lưỡng toàn. Dùng lòng sám nguyện như thế mà hành đạo thì mới được gọi là phát Bồ Đề tâm.

5.6.Bất Thối Tâm:

Dù đã sám hối phát nguyện tu hành, nhưng nghiệp hoặc ma chướng lại không dứt trừ,  sự lập công bồi đức thể hiện sáu độ muôn hạnh không dễ gì thành tựu. Mà con đường Bồ đề đến quả viên giác lại đầy rẫy những kiếp nạn.

Ngài Xá Lợi Phất trong tiền kiếp đã chứng đến ngôi Lục Trụ, phát đại Bồ Đề tâm tu hạnh bố thí. Nhưng khi chịu khổ khoét một con mắt cho ngoại đạo, bị họ không dùng, liệng xuống đất rồi nhổ nước dãi, lấy chân chà đạp lên trên, Ngài còn thối thất Đại Thừa tâm. Thế thì ta thấy sự giữ vững tâm nguyện là điều không phải dễ! Cho nên hành giả muốn được đạo tâm không thối chuyển, phải lập thệ nguyện kiên cố. Thề rằng:

"Thân này dầu bị vô lượng sự nhọc nhằn khổ nhục, hoặc bị đánh giết cho đến thiêu đốt nát tan thành tro bụi, cũng không vì thế mà phạm điều ác, thối thất trên bước tu hành." Dùng lòng bất thối chuyển như thế mà hành đạo, mới gọi là phát Bồ Đề tâm.

Nếu quý Phật tử không không y theo 6 điều trên để lập chí thiết thật tu hành, thì dù nói phát tâm cũng chỉ là phát tâm suông, không thể nào đi đến Phật quả.

6.Nuôi dưỡng Bồ đề tâm

Tâm giác ngộ không chỉ là một ý định, phương pháp hay ý tưởng để làm lợi cho người khác, mà nó còn là cảm giác hoặc động lực sâu sắc giúp thấm nhuần thực tiễn. Vì vậy, Bồ đề tâm phải được nuôi dưỡng từ bên trong.

Nuôi dưỡng Bồ đề tâm

Trong Phật giáo, có nhiều cấp độ để phát triển tâm Bồ đề:

1. Cấp độ thứ nhất chính là một cá nhân tìm kiếm lợi ích cho riêng họ trong cuộc sống. Thế nhưng họ cũng nhận ra rằng nếu họ giúp đỡ những người khác xung quanh, họ cũng sẽ hưởng lợi.
2. Cấp độ thứ hai chính là một cá nhân đang giúp đỡ người khác, họ thừa nhận rằng bản thân họ cũng được hưởng lợi.
3. Cấp độ thứ ba chính là một cá nhân lãnh đạo và giúp đỡ những người khác bằng sự hết lòng cũng như quan tâm tối đa cho sự an toàn và hạnh phúc của người khác, hơn là của riêng họ.

Có rất nhiều hướng dẫn về việc nuôi dưỡng Bồ đề tâm. Tuy nhiên, bằng cách này hay cách khác, Bồ đề tâm phát triển tự nhiên thông qua các thực hành chân thành. Con đường Bồ tát sẽ bắt đầu từ khát vọng chân thành muốn giải phóng chúng sinh, từ đó nảy sinh tư tưởng đánh thức. 

Mong rằng thông qua bài viết này quý Phật tử hiểu hơn về Bồ đề tâm cũng như công đức, lợi ích to lớn của việc phát Bồ đề tâm.

Xem thêm: 8 Ý Nghĩa Của Hoa Sen Trong Phật Giáo